Piše: Boro Višnjić, novinar
“Đukanović priprema veliko zlo u Crnoj Gori”, “Jakov Milatović: Sa Šešeljem sam na Ti”, “Andrija Mandić će rasturiti Mila”, samo su neke od dezinformacija koje su obilježile dva kruga predsjedničkih izbora.
U objavi dezinformacija, kao i u ranijim izbornim ciklusima, prednjačili su portali iz Srbije, kao i televizije Pink i “Happy” koje su gledane u Crnoj Gori.
Timovi portala Raskrinkavanje i Digitalnog forenzičkog centra, dvije organizacije koje se bave provjerom činjenica i borbom protiv lažnih vijesti, registrovali su na desetine dezinformacija, lažnih vijesti u medijima i foto-montaža na društvenim mrežama.
Šef analitike Digitalnog forenzičkog centra Milan Jovanović u izjavi za Institut za medije navodi da su dezinformacije i lažne vijesti najčešće objavljivane kroz tri marginalna medija iz Srbije – Nacionalist, Naša borba i Vaseljenska, uz povremeno uključivanje TV Happy i portala Glas javnosti.
„Osim pomenutih adresa, povremeni izvori netačnih informacija bili su nalozi na Tviteru i Fejsbuku, pogotovo u susret prvom krugu, kada su se najčešće fabrikovala nepostojeća istraživanja javnog mnjenja“, precizira Jovanović.
Redakcija portala Raskrinkavanje registrovala je tokom dva izborna kruga na desetine dezinformacija.
„Taj broj ze znatno i veći ako uzmemo u obzir da je samo portal Nacionlist tokom dva izborna dana objavio desetine dezinformacija, ali smo mi odlučili da građane upozorimo da se s tog medija plasiraju lažne vijesti iako su pojedine bile toliko apsurdne da je bilo jasno da nemaju veze sa istinom“, kazao je za Institut za medije urednik Raskrinkavanja Darvin Murić.
Kampanja u oba izborna kruga, prema ocjenama brojnih analitičara, bila je neuobičajeno mirna za crnogorske prilike, ali ako je većina takmaca na izborima kasno saopštila ko će biti njihov kandidat, objava dezinformacija nije.
Sve je počelo krajem februara kada je srpski portal “Glas javnosti” objavio lažno istraživanje javnog mnjenja pripisujući ga Ambasadi Njemačke u Podgorici. U tekstu se navodili da su njemačke diplomate radile procjenu izbornih rezultata prema kojima je neizvjesno da li će Đukanović uopšte ući u drugi krug izbora. Ista ambasada bila je meta lažnih objava i 19. marta kada je održan prvi krug predsjedničkih izbora. Tako je portal “Nacionalist” objavio da je navodno Ambasada Njemačke zatražila od crnogorskih vlasti hitno objašnjenje oko slučaja navodnog nezakonitog praćenja i prisluškivanja predsjedničkog kandidata Draginje Vuksanović-Stanković. Iz ambasade su za DFC demantovali objavu navodeći da se radio zlonamjernim dezinformacijama i lažnim vijestima.
Prema podacima DFC-a poruke i narativi koji su plasirali beogradski mediji ticali su se poraza Đukanovića, kraha DPS-a, ali i pokušaja zastrašivanja dijaspore i manje brojnih naroda, kao i širenja panike i pasivizacije biračkog tijela.
Raskrinkavanje je, s druge strane, osim, kako kažu, standardnog anti-crnogorskog narativa uregionalnim tabloidima i televizijama blsikim vlastima u Srbiji, zabilježilo i jasnu favorizaciju kandidata Demokratskog fronta Andrije Mandića u prvom krugu.
„Pobjeda Mandića se proglašavala i kada se nije znalo ko su ostali kandidati”, pojašnjava Murić.
Posljednjih deset dana uoči prvog kruga dvije najpoznatije emisije u jutarnjem terminu u Srbiji, na televizijama Happy i Pink, jedan segment emisije posvećivale su izborima u Crnoj Gori..
Sa jutarnjeg programa Pink TV voditeljka Jovana Jeremić je poručivala je da su se “kladionice usijale zbog izbora u Crnoj Gori”, a priču o izborima pratili su naslovi na ekranu „Andrija Mandić će rasturiti Mila“, „Garant Milovog debakla” itd. Gosti više emisija bili su funkcioneri DF-a, kandidat za predsjednika Andrija Mandić, a u negativnom svjetlu je, uz, navode iz Raskrinkavanja, naravno Mila Đukanovića, predstavljen i kandidat Ujedinjene Crne Gore Goran Danilović.
Dok su u prvom krugu jasno podržavali Mandića, najviše dezinformacija u oba izborna kruga beogradski mediji i portali su objavili o Đukanoviću.
Prema podacima Raskrinkavanja na dan kada su građani Crne Gore odlučivali ko će u drugi krug predsjedničkih izbora dva marginalana portala iz Srbije, Nacionalist i Naša borba plasirali su na desetine lažnih vijesti o izborima u Crnoj Gori. Ova dva portala su plaisrala tvrdnje da je gradonačelnik Podgorice Ivan Vuković pretučen i pokušali da to dokažu lošim fotošopm, da je u Podgorici u toku velika policijska akcija da su u Nikšiiću uhapšeni aktivisti DPS-a
Ta dva portala objavili su niz dezinformacija i dan uoči izbora. Sasvim “slučajno” 1. aprila, na Dan lažova tvrdili su da je “odlazeći predsjednik” Đukanović „na putu za Ostrog“ gdje je, kako su naveli, planirao da zapali svijeću i pomoli se Bogu pred drugi krug izbora. Iako su u tekstu naveli da je na licu mjesta njihov fotoreporter i da će fotografije sa lica mjesta ubrzo objaviti to se nije desilo iz jednostavnog razloga. Lažna vijest.
Posebno opasan tekst “Đukanović priprema veliko zlo u Crnoj Gori”, kojim se pokušao izazvati strah kod građana bio je takođe objavljen uoči 2. aprila. Objavio ga je “Nacionalist” a preuzeli portali “Glas javnosti”, “Vaseljenska TV” i “Novine novosadske”. U tekstu se navodi da se ne isključuje mogućnost da će odlazeća vrhuška DPS-a pokušati u izbornom danu i noći da izazove krvavi scenario kako bi spriječila zagarantovan odlazak sa vlasti.
Dezinformacije su objavljivali tokom dva izborna kruga objavljivali i mediji u Crnoj Gori.
To su, prema riječima Murića, bili uglavnom marginalni portali sa pro-rusko i pro-srpskom uređivačkom politikom koji redovno dezinformišu.
“Međutim, radili su to brojni drugi i onlajn mediji u pojedinačnim slučajevima objavili nestine i bili ekstremno pristrasni kao na primjer, napadu na Jakova Milatovića na Cetinju i objavom da je funkcioner Evrope sad Andrej Milović u Prijestonicu došao naoružan”, pojašnjava Murić.
Novoizabrani predsjednik države Jakov Milatović za razliku od Đukanovića nije bio na meti srbijanskih tabloida, ali je bio predmet lažnih objava koje su se dijelile po crnogorskim profilima na društvenim mrežama. Radilo se uglavnom o foto-montažama.
Tako se uoči drugog kruga na društvenim mrežama pojavila naslovna fotografija intervjua Milatovića za Blic uz naslov “Nećemo ulaziti u Vladu sa DPS-om, ne poznajem Vučića, sa Šešeljem sam na Ti”. U pomenutom intervjuu, navode iz DFC-a, Milatović nije spominjao niti komentarisao Vojislava Šešelja.
Slična manipulacija objavljena je takođe na društvenim mrežama u kojoj se navodilo da je Milatović zaposlio suprugu u u Crnogorskom elektroprenosnom sistemu, “da bi mogao da uspješno sprovodi ekonomsku viziju” i da ono to kao majka njegove djece zaslužuje. U objavi se takođe navodili da je Milatović rekao za BBS – nepostojeći medij.
Sa dezinformacijama na račun Milatovića nije se stalo ni nakon izbora. Tako je portal “Voice of Montenegro” objavio informaciju da je izbor za predsjednika Milatoviću čestitao šef ruske države Vladimir Putin, navodno uz riječi da se Crna Gora okreće pravim vrijednostima. Da je riječ o lažnoj objavi potvrdili su iz Pokreta Evropa sad za DFC navodeći da takva čestitka zvanično nije stigla na njihovu adresu.
Osim političara koji su standardno glavni likovi lažnih i manipulativnih objava, ali i targetiranja, u ovom izbornom ciklusu na meti dezinformatora našao se i jedan novinar. Portal Nacionalist je pred završetak izbornog dana objavio tekst “Pozovi Darka Šukovića i prodaj glas Milu i DPS-u” u kojem su objavili i broj telefona glavnog urednika radija i portala Antena M. Šuković, kako se navodi u tekstu, obratio se redakciji Nacionalista sa molbom da apeluju na sve građane u Crnoj Gori “koji još uvek nisu glasali, da mu se jave na telefonski broj ako su spremni da za novčanu naknadu prodaju svoj glas odlazećem predsedniku Crne Gore Milu Đukanoviću”. Osim što su objavili lične podatke novinara što je van svih standarda profesije i etika, targetiranje Šukovića je jasna namjera autora dezinformacije.
Šuković nam je kazao da prvi put čuje za “Nacionalist”.
“Predlažem zainteresovanim “junacima” da me potraže lično, glupo im je da to rade putem telefona”, naveo je Šuković.
I Jovanović i Murić ukazuju da su i ovi izbori pokazali da je potrebna politička volja u borbi protiv dezinformacija.
“Nadležni organi bi mogli da urade značajan posao u redukovanju problema dezinformacija u crnogorskom društvu, ali moramo razumjeti da ovdje nije pitanje mogućnosti, već izostanka političke volje. Uprkos zabrani emitovanja RT-a i Sputnik-a na teritoriji Crne Gore, pomenutim portalima je moguće neomentano pristupiti. Vlada Crne Gore mora preuzeti mnogo aktivniju ulogu i odgovornost za borbu protiv medijskih manipulacija, što podrazumijeva edukaciju javnosti, jačanje medijskih sloboda i afirmisanje međunarodne saradnje. Takođe, mora se ulagati u edukaciju, osnaživanje i podizanje svijesti javnosti o dezinformacijama u medijima i na društvenim mrežama, uz afirmisanje obaveze poštovanja Zakona o medijima i formatima koji faktički funkcionišu kao mediji, a nijesu upisani u evidenciju medija“, kazao je Jovanović.
Prva stvar koju nadležni moraju uraditi, prema riječima Murića, jeste jasna strategija za borbu protiv dezinformacija.
„Treba nam onda i politička volja da se krene u borbu protiv dezinformacija, treba nam i da ih se političari odreknu i prestanu da ih koriste. Potrebno nam je da kroz medijske i krivične zakone demokratski rješavamo probleme i prestanemo da ignorišemo gorući problem”, zaključio je Murić.
Nedavno istraživanje Centra za demokratsku tranziciju pokazalo je da više od dvije trećine građana Crne Gore (69 odsto) smatra da dezinformacije predstavljaju značajan problem u našoj zemlji, od čega više od trećine (36 odsto) navodi da one predstavljaju veliki problem. Istraživanje Agencije za elektronske medije pokazalo je da 40 odsto građana Crne Gore prati informativne sadržaje televizija u regionu iz kojih nerijetko stižu brojne dezinformacije.
Ovaj tekst je urađen uz finansijsku podršku Nacionalne zadužbine za demokratiju. Sadržaj je isključivo odgovornost autora i izdavača Instituta za medije Crne Gore i nužno ne odražava stavove donatora.
